Cẩn trọng khi dùng thuốc Prednisone

TTCT - * Con tôi hay bị viêm phế quản, mười ngày nửa tháng lại đi khám. Mới đây, bác sĩ kê toa chỉ cho uống prednisone, 5mg x 4 viên mỗi buổi sáng (cháu 16kg, 5 tuổi rưỡi) kéo dài trong hai tuần. Tôi nghe nói uống thuốc này thường xuyên, dài ngày sẽ chịu những tác dụng phụ rất nguy hiểm. Xin bác sĩ cho biết trẻ em có nên uống thuốc này?

MINH NHẬT (TP.HCM)

Trẻ em vẫn có thể uống prednisone, nhưng bác sĩ sẽ cho liều lượng tùy theo bệnh và dựa vào cân nặng của bé. Dùng thuốc này trên hai tuần lễ được coi là dài ngày, khi dùng lâu ngày có thời gian ngắt quãng ngắn cũng xem như dùng dài ngày. Mà dùng dài ngày thì rất nhiều tác dụng phụ nguy hiểm.

Dưới 2 tuần, ít tác dụng phụ

Tuyến thượng thận là một tuyến nội tiết, tiết ra nhiều loại hormone khác nhau, trong đó có cortisol. Chức năng của cortisol rất phong phú: điều hòa đường huyết, cân bằng nước điện giải, tác động lên chuyển hóa protein và mỡ, duy trì chức năng bình thường của hệ tim mạch, thần kinh trung ương và thận, duy trì khối xương và khả năng hoạt động của cơ, chống stress, kháng viêm và đặc biệt là có khả năng ức chế hệ miễn dịch thông qua ức chế hoạt động của đại thực bào và các bạch cầu khác... Sự bài tiết cortisol được kiểm soát chặt chẽ nhờ vào hệ thần kinh luôn đáp ứng nhanh nhạy với nồng độ trong máu của cortisol hoặc thuốc giống cortisol.

Prednisone là một thuốc tổng hợp có chức năng giống như cortisol, nhưng có tính kháng viêm cao gấp bốn lần mà ít gây phù. Prednisone có tác dụng kéo dài 24 giờ, là thuốc kháng viêm và ức chế miễn dịch được dùng rất thường xuyên trên lâm sàng.

Prednisone có thể được dùng ngắn hạn (dưới hai tuần) để giảm bớt hiện tượng viêm trong một số bệnh viêm nhiễm thông thường, hoặc dùng dài hạn trong những bệnh rối loạn miễn dịch hoặc viêm mãn tính.

Trong trường hợp của con bạn, nếu được yêu cầu dùng trên hai tuần thì có thể là dùng dài hạn, có lẽ do mắc một trong bốn nhóm bệnh mà khi dùng phải được bác sĩ chỉ định (xem phần liệt kê bên dưới). Nếu dùng dưới hai tuần, thuốc thường không gây tác dụng phụ gì nhiều. Ngược lại, danh sách tác dụng phụ của việc dùng lâu ngày lại khá dài và thường khó tránh khỏi. Liều kê cho con bạn như vậy vẫn trong giới hạn cho phép (0,05-2mg/kg), tuy nhiên loại cháu đang dùng là liều cao (tính ra là 1,25mg/kg) vì vậy không nên dùng quá hai tuần. Và liều cao như thế khi dùng kéo dài đòi hỏi phải có chẩn đoán bệnh rõ ràng.

Từ gây chậm lớn đến tử vong

Tác dụng phụ của prednisone có thể được chia thành ba nhóm. Nhóm thứ nhất là ảnh hưởng toàn thân, bao gồm chậm lớn và cơ thể có hình dáng đặc trưng là mặt to tròn như mặt trăng, da mặt đỏ, mỡ phân bố dồn về vùng vai và thân, còn tay chân thì khẳng khiu, da bụng có nhiều vết rạn màu tím, da toàn thân mỏng và dễ bị bầm.

Nhóm thứ hai là ảnh hưởng lên các cơ quan như cơ xương khớp (teo cơ, loãng xương, hoại tử đầu xương đùi), miễn dịch (dễ nhiễm trùng), tiêu hóa (viêm loét dạ dày), tim mạch (cao huyết áp, tăng lipid máu, xơ vữa động mạch), mắt (đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp), nội tiết chuyển hóa (đái tháo đường, teo cơ), da (mụn, mỏng da, rậm lông, khó lành vết thương). Nhóm cuối cùng liên quan đến hiện tượng tuyến thượng thận sẽ ngưng tiết cortisol khi cơ thể đã có prednisone.

Khi tuyến thượng thận ngưng hoạt động kéo dài, nếu dừng việc dùng prednisone đột ngột thì cơ thể sẽ thiếu hụt cortisol, dẫn đến rối loạn chức năng gần như toàn bộ cơ thể. Bệnh nhân sẽ mỏi mệt, lừ đừ, bứt rứt, tụt huyết áp, có thể tử vong nếu không được bổ sung thuốc kịp thời.

Tóm lại, tác dụng phụ của prednisone dùng dài hạn là rất nhiều, nên việc sử dụng thường đòi hỏi thầy thuốc phải suy xét sự cân bằng giữa lợi ích thuốc mang lại và tác dụng phụ do thuốc gây ra.

Bên cạnh đó, bệnh nhân phải biết điều chỉnh lối sống và dùng kèm một số thuốc khác để hạn chế tác dụng phụ, chẳng hạn dùng thêm canxi và vitamin D để phòng ngừa loãng xương, giảm ăn mặn để tránh tăng huyết áp, giảm ăn ngọt để tránh đái tháo đường, tập thể thao tránh tăng cân, đi khám mắt ngay khi thị lực có triệu chứng bất thường để được phẫu thuật đục thủy tinh thể sớm. Cuối cùng, trong trường hợp ngưng thuốc, phải dùng thuốc với liều giảm từ từ trong vòng vài tháng trước khi ngưng hẳn để tạo điều kiện cho tuyến thượng thận... tỉnh lại.

Danh sách các bệnh cần dùng thuốc dài hạn thường được chia thành bốn nhóm chính. Cụ thể, nhóm I đòi hỏi dùng thuốc liều cao, gồm bệnh lupus đỏ hệ thống, viêm da cơ thiếu niên, viêm đa cơ, bệnh mô liên kết hỗn hợp và viêm mạch máu toàn thân. Nhóm II là bệnh viêm khớp dạng thấp thiếu niên, cần dùng liều trung bình. Nhóm III gồm bệnh thấp, ban Henoch - Schönlein và bệnh Kawasaki, chỉ cần liều thấp. Nhóm IV cần thuốc liều trung bình, bao gồm bệnh viêm đại tràng, xuất huyết do giảm tiểu cầu do miễn dịch và một số trường hợp hen phế quản.

BS LÊ THÀNH TÂM

 Source: (http://tuoitre.vn)